حجت‌الاسلام محمدعلی رضایی اصفهانی مفسر قرآن و استاد تمام جامعه‌المصطفی و حوزه علمیه قم طی یادداشتی با عنوان «حیات شهیدان از منظر قرآن» به مقام شامخ شهدا در عالم برزخ اشاره می‌کند. متن یادداشت بدین شرح است:
وَ لَا تَحْسَبَنَّ الَّذِینَ قُتِلُواْ فِى سَبِیلِ اللَّهِ أَمْوتاً بَلْ أَحْیَآءٌ عِندَ رَبِّهِمْ یُرْزَقُونَ(169 سوره آل عمران)
(اى پیامبر) هرگز مپندار کسانى که در راه خدا کشته شدند، مردگان‌اند، بلکه [آنان] زندهاند، [و] در پیشگاه پروردگارشان روزى داده مىشوند!
شأن نزول:
حکایت شده که بعد از حادثهى احد «1» گروهى از افراد سست ایمان، بر شهیدان احد تأسف مى‌خوردند که «چرا مُردند!» و هنگام مشاهده نعمتهاى دنیا، ناراحتى آنها بیشتر می‌شد. آیات فوق خط بطلان بر اینگونه گفت‌وگوها و افکار کشید و مقام بلند شهیدان را یادآورى کرد که در نزد خدا روزى داده می‌شوند.« 2»
نکتههای تفسیری:
1. خطاب «اى پیامبر! هرگز مپندار آنان که در راه خدا کشته شدند، مردهاند.» براى پیامبر صادر شده تا دیگران حساب کار خود را بکنند و چنین پندارى نسبت به شهیدان نداشته باشند.
2. مقصود از زندگى شهیدان، همان حیات و زندگى برزخى ارواح پس از مرگ تا روز قیامت است؛ پس منظور زندگى جسمانى و مادى نیست، همانگونه که مقصود معناى مجازى زندگى و باقى ماندن آثار و نام و نشان آنان نیست، هر چند نام و آثار شهیدان جاودان است.
3. حیات برزخى بعد از مرگ، اختصاص به شهیدان ندارد، اما از آنجا که حیات شهیدان یک زندگى فوق‌العاده عالى و آمیخته با نعمتهاى معنوى در نزد پروردگار است، گویا زندگى سایر افراد در مقابل آن چیزى نیست و تنها آنان زندهاند.
4. آیه فوق دلیل دیگرى براى بقاى روح است. همانگونه که دلیل روشنى براى اثبات مسئله برزخ و نعمتهاى آن است.
5. کشته شدن آنگاه ارزشمند است و پاداش دارد که در راه خدا باشد؛ و اینگونه کشته شدن را شهادت می‌نامند.
6. قرآن در آیه 154 سوره بقره فرمود:«به کسانى که در راه خدا کشته می‌شوند، مرده نگویید.» و در اینجا می‌فرماید: «مپندارید که شهیدان مردهاند.»
آرى، شهیدان راه خدا نباید در زبان و ذهن شما مرده و نابود شده به شمار آیند و این تصورى خلاف واقع و انحرافى است و مقام شهیدان آن‌قدر ارزشمند است که باید حریم و احترام آنان را حتى در ذهنها، نگه داشت.
7. زندگى و روزى براى بسیارى از افراد وجود دارد اما مهم است آن که «نزد پروردگار» باشد؛ یعنى زندگى و روزى خوردن در حضور دوست و درک حضور او و استفاده از لطف او، که این نعمت بزرگ نصیب شهیدان شده است.
گر بشکافى هنوز خاک شهیدان عشق آید از آن کشتگان زمزمه ى دوست دوست
8. آیه فوق در مورد شهداى جنگ احد فرو فرستاده شده است، اما مضمون آیه شامل همهى شهیدان راه خدا می‌شود.
پی‌نوشت:
(1). البته برخى از مفسران معتقدند که آیات فوق در مورد شهداى بدر است اما این مطلب با سیاق آیات قبل و بعد که در مورد جنگ احد است سازگار نیست و در ضمن همین مضمون در مورد شهداى جنگ بدر در آیهى 154 سوره بقره آمده بود، هر چند مضمون آیهى فوق و محتواى آیات بعدى مطلق است و به وسیله شأن نزول مقید نمی‌شود و شامل همه شهیدان بدر، احد و شهداى دیگر جنگها می‌شود و از این رو در روایتى از امام باقر علیه السلام حکایت شده که «این آیات دربارهى شهداى احد و بدر هر دو نازل شده است.» (ر. ک: همان، ص 169؛ نور الثقلین، ج 1، ص 409 و تفسیر العیاشى، ذیل آیه)
(2). اسباب النزول، ص 134؛ معالم التنزیل، ج 1، ص 537؛ لباب التاویل، ج 1، ص 319 و ...